|
Nizami Gencevi- (texellüsü, esil adı - İlyas Yusif oğlu) (1141-1209-cu il) - Azerbaycanın görkemli şairi ve mütefekkiri olmuşdur. Senetkar ailesinde doğulmuş, Gence medreselerinde tehsil almış, şexsi mütailee sayesinde orta esr elmlerini mükemmel öyrenmiş, xüsusen yaxın Şerq xalqlarının şifahi ve yazılı edebiyyatına yaxından beled olmuşdur.
Ömrü boyu Gencede yaşamış, saray şairi olmaqdan qetiyyetle imtina etmiş, halal zehmeti ile dolanmışdır. Teqriben 1169-1170-ci ilde Derbend hökmdarı Seyfeddin Müzefferin keniz kimi hediyye gönderdiyi qıpçaq qızı Afaq (Appaq) ile evlenmiş, 1174-cü ilde oğlu Mehemmed anadan olmuşdur. Nizami Gencevi yaradığılıca lirik şe`rlerle başlamışdır. eserlerinden me`lum olur ki, şair böyük divan yaratmış, qezel ve qesideler müellifi kimi şöhretlenmişdir. Nizami lirikası yüksek senetkarlığı, mehebbete dünyevi münasibeti, insan taleyi haqqında humanist düşünceleri ile seçilir. Lakin Nizami dünya edebiyyatı tarixine mesnevi formasında yazdığı beş poemadan ibaret ("Sirler xezinesi", "Xosrov ve Şirin", "Leyli ve Mecnun", "Yeddi gözel", "İsgendername") "Xemse" (Beşlik) müellifi kimi daxil olmuşdur.
Edebi yaradiciliqa lirik serlerle baslayan Nizami mehebbet movzusunda yazilmis qezellerle yanasi ictimai mezmunlu lirikik eserler exlaqi -terbiyevi felsefi seciyyeli qesideler rubailer de yazmisdir.
Sairin mehebbet movzusunda yazilmis qezellerinde saf, temiz mehebbetle seven qelbin ince zerif duyqulari ifade olunmus, vusal deminin sevinci hicran gunlerinin aqirliqi oz bedi ieksini tapmisdir. Sair lirik irsinde heyati gozellikleri duymaqa, derk etemeye caqirir. Onu xisiusi ile gencliye muracietle yazilmis qezellerinde, elece de Qocaliq qesidesi ve basqa serlerinde heyat , kainat insan omruna dair felesfi dusunceleri ifade olunur. Sair lirik eserlerinde mehebbet ve gozelliyin tesdiqi ile yanasi insan tebietinin bir cox incelikleri ile baqli meselelere de toxunur, ictimai exlaqi fikirleri ireli surur.
Sair ozu senet aleminde sohretini ana Vetenin ona verdiyi muqeddes nemet bilmisdir. O, eserlerinde ser oqrularindan sikayetlenerken bedii uqurlarini menevi serveti kimi qiymetlendirmisdir bu baximdan sairin dunyaya goz acdiqi , boya basa yetdiyi doqma Genece ile baqli qeydleri ile seciyyeleidir.
Nizaminin eserlerinde Gencenin bir cox medeniyyet merekezleri ile olan edebi medeni elaqeleri de oz eksini tapmis, 1139 cu ilde Gencede bas veren zelzeleden de behs edilmisdir.
Nizaminin eserleri bir cox Serq ve dunya xalqlarinin dillerine tercume olunmus , Nizami yaradiciliqi muxtelif olke alimleri terefinden arasdirilmis, sair haqqinda dunyanin taninmis elm ve senet adamlri fikir soylemisler. Dunya edebiyyat sunasliqinda Nizami sen eti ile baqli meraqli tedqiqat eserleri yazilmisdir.AZ DANIŞMAĞIN GÖZELLİYİ
Sözün de su kimi letafeti var,
Her sözü az demek daha xoş olar.
Bir inci saflığı varsa da suda,
Artıq içilende derd verir su da.
İnci tek sözler seç, az danış, az din
Qoy öz sözlerinle dünya bezensin.
Az sözün incitek menası solmaz,
Çox sözün kerpiçtek qiymeti olmaz
Esli temiz olan saf mirvarılar
Suya ve torpağa min bezek vurar.
Medenle dolsa da her bir xezine,
Her kiçik zerresi dermandır yene.
Üreyi oxşayan bir deste çiçek
Yüz xırman otundan yaxşıdır gerçek!
Yüz ulduz yansa da göylerde, inan,
Bir güne baş eymek xoşdur onlardan.
Göyde parlasa da ne qeder ulduz,
Güneşdir nur veren aleme yalnız.
Nizami Gencevi
|
